नवलपुरमा बैज्ञानिक वन ः करोडौं आम्दानी,सयौंलाई रोजगारी

दयाराम आचार्य

कावासोती । नवलपुरमा बैज्ञानिक वन व्यवस्थापन लागु भए संगै करोडौ रुपैया आम्दानी भएको छ । सयौंका लागि रोजगार सिर्जना भएको छ ।

नवलपुरमा बैज्ञानिक वन व्यवस्थापन लागु भएको पहिलो वर्षमात्र झण्डै रु ३२ करोडको आम्दानी भएकोछ । बैज्ञानिक वन लागु भएका क्षेत्रबाट रुख कटना गरि विक्रिवाट यो रकम आम्दानी भएकोहो ।

बैज्ञानिक वनका कारण यहां सयौंले रोजगार प्राप्त गरेका छन् । नवलुरमा रहेका २४ वटा सामुदायिक वन, साझेदारी वन र चक्लावन एक÷एक वटामा बैज्ञानिक वन व्यवस्थापन लागु भएको छ । बैज्ञानिक वन व्यवस्थापन शुरु गरेका यी वनहरुबाट पहिलो वर्षमात्र तीन लाख ५० हजार क्युफिट काठ उत्पादन भएको डिभिजन वन कार्यालय नवलपुर प्रमुख विजयराज सुवेदीले बताए । जस मध्य दुई लाख क्युफिट काठ उपभोक्तालाई बिक्रि गरिएको छ । एकलाख क्युफिट काठ जिल्ला वाहिर बिक्रि गरीएको छ । ५० हजार क्युफिट काठ बांकी रहेको उनले बताए ।
काठको गुणस्तर हेरेर ‘ए’, ‘वि’ र ‘सि’ गे्रडमा विभाजन गर्ने गरिन्छ । सामुदायिक वनका उपभोक्ता बाहेकलाई बिक्री गर्दा क्रमश रु १५ सय , रु १२ सय र रु एक हजारका दरले बिक्रि हुने गर्दछ । उपभोक्ताका लागि भने रु १२ सय, रु एक हजार र रु आठ सय प्रति क्युफिटका दरले बिक्रि गर्ने गरीएको छ । उपभोक्तालाई बिक्रि गरिएको दुई लाख क्युफिट काठ सरदर रु एक हजारको दरले रु बिस करोड र जिल्ला बाहिर बिक्रि गरिएको एक लाख क्युफिट काठ सरदर रु बाह्र सयका दरले रु १२ करोड गरि रु ३२ करोड आम्दानी भएको डिभिजन वन प्रमुख सुवेदीले बताए ।
काठ बिक्रिबाट आएको रकम मध्य ८५ प्रतिशत रकम वन समूहले राख्ने गर्दछ । १५ प्रतिशत सरकारलाई जाने गर्दछ । वन समूहले आम्दानीको रकमबाट स्थानिय स्तरमा विकासका कामलाई प्राथमिकता दिएर काम गर्ने गरेका छन् । विपन्न समुदायलाई सहयोग समेत गर्दै आएका छन् । बैज्ञानिक वन व्यवस्थापनका कारण उपभोक्ताले समेत सस्तो र सहज रुपमा काठ प्राप्त गर्ने गरेका छन् ।

बैज्ञानिक वनका कारण काठ विक्रिबाट आम्दानी मात्र होईन यहां सयौंका लागि रोजगार सिर्जना भएको छ । डिभिजन वन प्रमुख सुवेदीका अनुसार एक क्युफीट काठ उत्पादनका लागि कम्तीमा २ श्रमदिन लाग्ने गर्दछ । नवलपुरमा तीन लाख ५० हजार क्युफिट काठ उत्पादनका लागि सात लाख श्रमदिन रोजगार सिर्जना भएको छ । विरुवाको लागि स्याहार गर्ने ,काठ काटने ,संकलन गर्ने ,फाएरलाईन वनाउनका लागि यो श्रम लाग्ने गर्दछ । डिभिजन वन प्रमुख सुवेदीका अनुसार बैज्ञानिक वन लागु भएका वनले कम्तिमा ५ जनाका दरले वन हेरालु र एक जना कार्यालय सचिव राख्ने गरेका छन् । यसबाट समेत झण्डै एस सय ५० जनाले रोजगार प्राप्त गरेका छन् ।

नवलपुरमा यस वर्ष थप ६ वटा सामुदायीक वन बैज्ञानिक वन व्यवस्थापनमा जादैछन् । धुसेरी ,महाराजा , सिंहनिवास,बुद्ध ,अम्रसा र वसन्त सामुदायीक वनमा वैज्ञानीक वन व्यवस्थापन शुरु गर्न लागिएको डिभिजन वन कार्यालयले नवलपुरले बताएको छ । यि वनहरुले यस बर्षबाट रुख कटान प्रारम्भ गर्ने छन् । यो संगै ३२ वटा क्षेत्रमा बैज्ञानिक वन व्यस्थापन लागु हुनेछ ।

बैज्ञानिक वन व्याथापन पूर्व वन प्राविधिकले के काम कहिले गर्ने भन्ने योजना निर्माण गर्ने गर्दछन् । हरेक वनलाई आठ भागमा बाडेर कुनै एक भाग बाट रुख कटानको कार्य थालनी गर्ने गरिन्छ । एक भागमा दश वर्ष क्रमश रुख काट्ने काम गरिन्छ । प्रति हेक्टर करिब १५ वटा माउ रुख छाडेर अन्य रुख काट्ने गरिन्छ र सो स्थानमा नयां विरुवालाई हुर्काउने काम गरिने डिभिजन वन प्रमुख सुवेदीले बताए । कुन रुख काटने, कुन रुख छाडेन भनेर पहिलेनै योजना वनाएर प्रत्यक रुखमा नम्बर लगाउने गरिन्छ । सुवेदीका अनुसार पहिलो वर्ष रुख कटान गरेको स्थानमा ८० वर्षपछी पुनः रुख काटन् सकिने गरी योजना निर्माण गरीन्छ । उनका अनुसार बैज्ञानिक वन व्यस्थापनमा विशेष गरेर बुढा रुख काटने,नयां विरुवा उमार्ने र हुर्काउने काम गरिन्छ ।

अहिले कटान गरेका रुख धेरै बुढा भएकाले धोध(काठ खोक्रो हुनु) लागेका कारण काठको मात्र घटेको सुवेदीले बताए । तर क्रमश वन व्यवस्थापन गर्दा यसले काठको मात्र वढने छ । वनको अवस्था सुधार गर्नु ,काठको आयात विस्थापित गर्नु र सहज रुपमा काठ प्राप्तहुने अवस्था सिर्जना गनु बैज्ञानिक वन व्यव्स्थापनको प्रमुख उधेश्य रहेको डिभिजन वन प्रमुख सुवदीले बताए । कति रुख काटने ,कति उमार्ने, कति हुर्काउने सबै सहि ढङ्ले व्यवस्थापन गर्न सके मात्र वन राम्रो हुने,काठ दाउराको उत्पादन पनि धेरै हुने उनले बताए । वनको सहि व्यवस्थापन नुहदा वार्षिक रुपमा देश भर गरेर करिब ८ करोड क्युफिट काठ नोक्सान हुदै गएको उनले बताए । नवलपुरमा मात्र बार्षिक २५ लाख क्युफिट काठ निकाल्न सकिने तर अहिले साढे तीन लाख क्युफिट काठ मात्र निकाल्न सकिएको हुदा २३ लाख क्युफिट काठ गुमाएको उनले बताए । वातावरणीय दृष्टिकोणले समेत बैज्ञानिक वन व्यस्थापन राम्रो भएको प्रमुख सुवेदीले बताए । बुढा भएका रुखले कम मात्रमा कार्वन सोस्ने तर नयां रुखले कार्वन धेरै सोस्ने हंदा वातावरणीय सन्तुलन कायमका लागि बैज्ञानिक वनले सहयोग पुर्याउने उनले बताए ।
वातावरणीय,आम्दानी,रोजगारी सबै हिसाले बैज्ञानिक वन लाभदायी भए पनि कतिपयले प्राविधि कुरा नबुझी मरभुमी हुने भयो भन्दै हल्ला मात्र गर्ने गरेको सुवेदीले बताए ।